درنگی بر «های آذرشین»

*شکریه عرفانی

    «های آذرشین» مجموعه ای است از صبورالله سیاه سنگ که شامل نوزده اثر از او در قالب های نیمایی، چهار پاره و دوبیتی و نوزده ترجمه او از شعر شاعران برجسته دنیا می شود. در باره ترجمه ها، سخن را به اهل فن می سپارم و یکراست می روم سراغ شعرها. البته نه از دیدگاه یک منتقد بلکه از دیدگاه یک خواننده مشتاق.

«های آذرشین» کتابی نیست که در محدوده ادبیات مهاجرت به آن نگریسته شود. این نکته اول. اغلب شعرهای این مجموعه در زندان پل چرخی و دهمزنگ سروده شده است. یعنی شناخت شاعرانه سیاه سنگ در خاکش شکل گرفته است و بر این اساس زبانش اصیل است و با وجود تأثیر فراوانی که از قله های ادبیات ایران گرفته است، به هیچ وجه شعرهایش بوی خیابان ها و کوچه پس کوچه های آدمخوار بیگانه را نمی دهد. و با وجود اینکه در خارج از وطن هم سروده هایی دارد، اما زبانش، لحن کلامش، نگاهش و کلماتش ریشه در افغانستان دارد و این مزیتی است بسیار والا و بالا که شاعران مهاجر نباید از آن چشم بپوشند. زبان ساه سنگ بسیار صمیمی است و کلمات، غالباً بدون دشواری در شعر ها می آیند و می روند. و البته در صد بالایی از این صمیمیت را شاعر مدیون ساخت روایتی است که برای کارهایش برگزیده است. روایت درشعر، اطناب هارا قابل تحمل می سازد و ضامن محکمی است برای وحدت عمودی در طول شعر. کلمات را بدون دغدغه می پذیرد و از آنجا که شعر ها در وزن نیمایی سروده شده اند و شاعر به خوبی از پس موسیقی درونی اشعارش و ترتیب قوافی که در بین کمتر شعرهای نیمایی امروز به چشم می خورد، هم برآمده است، ذهن خواننده را در خلصه ای فرو می برد که به راحتی تسلیم شعر می شود.

اما صمیمیت جاری در مجموعه، مانع نمی شود تا تلاش ها و تکاپو های بعد از الهامات شاعر به چشم نیاید. به خوبی مشخص است که او روی کارهایش زحمت کشیده، بند ها را جابجا نموده، کلمات را سبک و سنگین کرده است و در نهایت سعی در به کارگیری شگرد های جدیدی کرده که کارهایش را متمایز و مخصوص به خود او کند؛ شگردهایی مثل ساختن صنعت های ترکیبی بسیار و ساختن کلمات جدید که با ریتم و معنی شعرهایش بیایند. نگاه شاعر در بیشتر اشعارش نگاهی حکمت آلود است و با وجود تلاش های زبانی، این معنی است که شعر را به دنبال خود می کشاند. جایی که شاعر غمگین است بندها کوتاه و بریده و افتاده از پی هم می آیدند:

یاران من به بند

زندان دهمزنگ

در یک سحرگهان

زنجیر می شوند

و یا

در دست روز و شب

این اشکهای تا ابد ریزان

عمود بی گسست از دیده ی تقویم

و در جایی که دچار افکارش -که غالبا حماسی و گاهاً عاشقانه است- می شود، بند ها  طویل اند و حالت پرگویی و تحرک  به خود می گیرند:

کنار خندق آتش
     نبود و بود بیدی بود: بختش شور، برگش تلخ

ولیکن قامتش همچون درفش فتح یک اقلیم، بالنده

تنش همچون شعار پای دار سرسپرده رهنورد جاده حلاج، پاینده

نه چونان سایه ی جنگل

به روی ضجه ی جیحون

که در هر باد می لرزد

که این هم از مزیت های کار سیاه سنگ است. اما در کنار زیبایی های شعرهای او، یک خرده هم می توان بر وی گرفت. آن هم تأثیر عمیقی است که از اخوان ثالث گرفته است. البته تحت تأثیرقرار گرفتن به هیچ وجه عیب نیست، اما تا جایی که رد پای شعر کسی در شعر های شاعر پیدا نشود و فقط ترفندهای شاعرانه و گاهاً نظرگاه های او بر شاعر تأثیر نهاده باشد و او بتواند در ذهن آزاد و بی تقید خود، به تنهایی مشغول کلمات شود و شعر بسازد. از این نظر متأسفانه در بعضی جاها شدیداً اخوان و گاهی نیما را در لابلای خطوط این مجموعه می یابیم که باید تأملی در باب آنها شود.

o

در کل، مجموعه «های آذرشین» مجموعه ای است زیبا، محکم و جالب توجه با تصاویر بسیار روشن و جاندار که خواننده را پا به پای سیاه سنگ از «شریان لاله» تا «اعتراف» می کشاند و در غمها و شادیهای شاعرانه اش شریک می سازدn