* فرید خروش
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در ماه مه ۱۹۹۶ زمانى که همه نگاه ها به ظهور ناگهانى و غافلگیرکننده طالبان معطوف بود، به دور از این هیاهو و جنجال ها یک فروند جت شخصى در فرودگاه شهر جلال آباد افغانستان به زمین نشست. از این هواپیما که به نظر مى رسید از راه دور و درازى به این گوشه دنیا آمده است، مردى پیاده شده که ۳ همسر و ۱۳ فرزندش را نیز به همراه داشت و به وضوح خسته و ناامید به نظر مى رسید. در آن روز با اینکه این مرد مایوس در دنیا چندان شناخته شده نبود، اما خاندان سلطنتى عربستان سعودى به ویژه شاهزاده نایف وزیر کشور و شاهزاده ترکى الفیصل رئیس سازمان استخبارات عربستان به خوبى او را مى شناختند و نمى توانستند از این یاس و درماندگى اش خوشحال نباشند. زیرا همین چند ماه پیش بود که این مرد در یک دیدار رسمى با لحن بسیار زننده و توهین آمیز شاهزاده نایف را نوکر آمریکا و خائن به اسلام خوانده بود. این مرد مایوس که تازگى ها به معناى واقعى در این دنیاى پهناور بى وطن نیز شده بود، کسى نبود جز رئیس بزرگ «عرب _ افغان» ها اسامه بن لادن که همراه خانواده اش و تعدادى از جنگجویان عرب _ افغان پس از اخراج از سودان با یک هواپیماى اجاره اى از آنجا به جلال آباد پرواز کرده بود.

حدود دو سال قبل از این رویداد بن لادن پس از اینکه از کشمکش ها و درگیرى هاى داخلى گروه هاى جهادى افغانستان سرخورده شد به کشورش بازگشت. در عربستان از این اشراف زاده مجاهد که جهاد با کفار در کوه هاى افغانستان را به زندگى اشرافى ترجیح داده و باعث اداى دین و ایفاى تعهد خاندان سلطنتى سعودى به جهاد مسلمانان شده بود، مانند یک قهرمان استقبال به عمل آمد. در آن روزگار دلیلى وجود نداشت که خاندان آل سعود از اسامه چنین شاهانه استقبال نکند. هر چند که او اصالتاً یک شاهزاده سعودى نبود، اما با ارتباط بسیار نزدیک و عمیقى که با این خاندان داشت به اندازه یک شاهزاده واقعى داراى مقام و منزلت بود.

در پیشینه زندگى اسامه از کودکى تا زمانى که تحصیلاتش را در رشته مدیریت تجارى در مقطع فوق لیسانس در دانشگاه عبدالعزیز به اتمام رساند و حتى پس از آنکه چندین سال را در بین مجاهدین افغان به سر برد، هیچ نکته نگران کننده اى وجود نداشت که باعث هراس خاندان سلطنتى شود. قبل از اینکه بن لادن عازم جبهه هاى جهاد افغانستان شود، ژنرال حمید گل رئیس سابق ISI (سازمان اطلاعاتى پاکستان) بارها از ترکى الفیصل رئیس سازمان استخبارات عربستان درخواست کرده بود که یک فرد از خاندان سلطنتى را به فرماندهى اعرابى بگمارد که در افغانستان با ارتش شوروى مى جنگیدند تا تعهد خانواده سلطنتى به جهاد مسلمانان محرز شود. بنابراین هنگامى که بن لادن براى این کار اعلام آمادگى کرد، خانواده سلطنتى با خوشحالى آن را پذیرفتند. از همان زمان ها بود که بن لادن، ژنرال حمید گل و شاهزاده ترکى الفیصل بنا به دلایل مشترک به صورت دوستان و متحدان بسیار نزدیک در آمدند.

اما خاندان سلطنتى سعودى بسیار دیر، یعنى زمانى به تغییر و تحول عمیق روانى و عقیدتى اسامه پى بردند که آمریکا در جنگ اول خلیج فارس به عراق حمله کرد. در آن زمان اسامه در عربستان به سر مى برد و بلافاصله پس از این رویداد به جمع آورى و سازماندهى عرب _ افغان ها به منظور جهاد با آمریکا در عراق شروع کرد و به موازات آن خاندان سعودى را به دلیل همراهى اش با آمریکا مورد انتقادهاى تندى قرار داد. ولى زمانى که به دعوت شاه فهد ۵۴ هزار سرباز آمریکایى در عربستان مستقر شدند، بن لادن کاملاً بهت زده شد. از همان زمان هم او و هم خاندان سلطنتی به این نکته پی بردند که دیگر هیچ مولفه وجود ندارد که اهداف آنها به یک سمت و سو به چرخش درآورد. بنابراین فشارها و محدودیت ها بر بن لادن براى وادار کردن او به ترک عربستان آغاز و او به زودى مجبور شد با تعدادى از پیروانش به سومالى و سپس سودان برود، جایى که براى او و دیگر عرب _ افغان ها نوید مبارزه و جهاد بر ضدآمریکا را مى داد. سرانجام در سال ۱۹۹۴ آخرین رشته هاى پیونددهنده او و خاندان سلطنتى سعودى تحت فشارهاى آمریکا قطع شد و حکومت عربستان در اقدامى بى سابقه تابعیت عربستانى وى را لغو کرد و در واقع با این اقدام هر چند که وى در سراسر این کره خاکى بى وطن و بى سرزمین شد، اما اولین سنگ بناى جهان وطنى شدن اسامه و فراملیتى شدن سازمان القاعده نیز نهاده شد. مدتى بعد وى از سودان نیز اخراج و رهسپار افغانستان شد.

اینک حدود هشت سال از تاریخى مى گذرد که این شاهزاده طغیانگر و بى وطن با یاس و ناامیدى به جلال آباد افغانستان پناه آورد. اما اسامه هیچ وقت این روز و این تحقیر و درماندگى را از خاطر نبرد و هشت سال منتظر روزى نشست که انتقامش را از خاندان سلطنتى سعودى که از نظر او فاسد و سرسپرده آمریکا است بگیرد. اگر او زودتر از اینها به سراغ خاندان سلطنتى سعودى نرفت به این دلیل بود که هم توانش ضعیف بود و هم به کارهاى مهم دیگرى مانند سازماندهى القاعده مطابق با شرایط پس از دوران جنگ سرد و تبدیل آن به یک سازمان فراملیتى، کمک به طالبان براى تسخیر افغانستان، آغاز مبارزه عملى با آمریکا در قالب بمب گذارى سفارتخانه هاى این کشور در آفریقا، حمله انتحارى به ناو جنگى آمریکا در یمن، برنامه ریزى و اجراى حمله ۱۱ سپتامبر، انتقال کانون داغ مبارزه و جهاد بر ضد آمریکا به عراق و... مصروف بود. اما بالاخره اینک به نظر مى رسد بن لادن جنگى را که از مدت ها پیش قابل انتظار بود، بر ضد خاندان سلطنتى سعودى آغاز کرده است.

در آغاز این جنگ القاعده بسیار طوفانى ظاهر شد و نه تنها سراسر شبه جزیره امن عربستان را براى آمریکایى ها و غربى ها ناامن کرده، بلکه آنقدر توانایى در خود مى بیند که در همان ابتدا با حمله به مراکز امنیتى عربستان، سازمان استخبارات این کشور را مستقیماً به مبارزه دعوت کرده است. سلسله حوادث روزهاى اخیر در عربستان که با اقدامات القاعده در قالب بمب گذارى، حمله به اتباع غربى و گروگانگیرى آمریکایى ها به اجرا درآمد، خواب خاندان سلطنتى سعودى را به سختى آشفته کرده است. در حقیقت در حال حاضر حوزه نفوذ و فعالیت هاى بن لادن در سراسر دنیا گسترش یافته است و القاعده آنقدر توانایى دارد که تنها با راه انداختن یک رشته انفجارهاى مرگبار، متحد استراتژیک و ارزشمند آمریکا «خوسه ماریا آسنار» را از اریکه قدرت در اسپانیا به زیر بکشد و کشورش را مجبور کند با بیرون کشیدن نیروهاى نظامى اش از عراق، آمریکا را در سخت ترین شرایط تنها بگذارد. القاعده مى تواند نتایج انتخابات در بسیارى از کشورها را به نحو دلخواهش رقم بزند و حتى قدرت جورج بوش و تونى بلر را دچار چالش و تزلزل کند.

آنچه که مستقیماً به عربستان مربوط مى شود القاعده مى تواند با ایجاد ناامنى و حمله به منابع و شاهراه هاى نفتى این کشور از یک سو افزایش قیمت جهانى نفت را به ضرر آمریکا و کشورهاى غربى رقم بزند و از سوى دیگر مهمترین و در واقع تنها منبع درآمد خاندان سعودى را با مخاطره و رکود مواجه سازد. زمامداران عربستان در این جنگ با دشمنى درگیرند که نمى توانند آن را ببیند و در واقع همان طور که به تازگى یک بنیاد مطالعات استراتژیک در انگلستان اعلام کرده است، القاعده در همه جا هست و در هیچ جا نیست و حملات آمریکا بر ضد این سازمان به تضعیف آن منجر نشده است، بلکه تنها تاکتیک ها و روش هاى مبارزاتى آن را پیچیده تر و قوى تر کرده است. طورى که اینک القاعده در بیش از ۶۰ کشور دنیا به صورت مریى و نامریى حضور فعال دارد. علاوه بر این خاندان سعودى به این امر نیز آگاهند که در این مبارزه هر چه بیشتر به کمک هاى آمریکا تکیه کند، به همان اندازه در ابعاد داخلى نتیجه معکوس به بار خواهد آورد.

استراتژیست مشهور آمریکایى «ساموئل هانتینگتون» در مورد القاعده و سازمان هاى تندرو اسلامى معتقد است «این سازمان ها هر چند که از مهارت هاى مبارزاتى بالایى برخوردار است، اما براى هژمونى برتر آمریکا از این ناحیه چندان خطرآفرین نیستند. آنچه که این سازمان ها را براى غرب خطرآفرین کرده است، نوعى احساس قدرت و اعتماد به نفس ناشى از کامیابى هاى گذشته شان علیه ارتش شوروى و حادثه ۱۱ سپتامبر و تمایل و باور عمیق شان به پیروزى هاى آینده است.» در واقع همین باور و اعتقاد به پیروزى است که القاعده، آمریکا را در سراسر دنیا و به ویژه در عراق، افغانستان و عربستان به مبارزه و رویارویى مستقیم مى طلبد و این همان چیزى است که زمامداران سعودى به شدت از آن هراس دارند.

آیا خاندان سلطنتى سعودى در بیرون راندن بن لادن از عربستان و لغو حق شهروندى وى، امرى که نفوذ، اعتبار و کنترل سعودى ها را بر او و همکارانش از بین برد، دچار یک محاسبه اشتباه و خطاى استراتژیک شد؟ و یا این خاندان اینک کفاره گناهانى را مى پردازد که با گسیل صدها میلیون دلار و صدها عرب افراطى به سراسر دنیاى اسلام از کشمیر گرفته تا پاکستان، افغانستان، چچن و کشورهاى آسیاى مرکزى به منظور گسترش آئین وهابیت و همچنین هدایت و انتقال نارضایتى هاى داخلى به خارج از عربستان باعث بى ثباتى هاى فراگیر و تضادها و کشتارهاى خونین فرقه اى در این مناطق شد؟

در جواب این پرسشها بسیارى از تحلیلگران معتقدند در آن شرایط سعودى ها کار دیگرى غیر از این نمى توانستند انجام دهند. برخى دیگر از این تحلیلگران بر این باورند که زمامداران عربستان در محاسبات شان دچار اشتباه شده و تلقى شان این بود که با لغو حق شهروندى و بیرون راندن اسامه از عربستان، در شرایطى که در دیگر جاهاى دنیا و از جمله در افغانستان زمینه مساعدى براى فعالیت او وجود نداشت، به زودى به فراموشى سپرده مى شود. اما واقعیت هر چه باشد، آنچه که روشن است اینک موج ها برگشته و بن لادن جنگ و رویارویى را با خاندان سعودى در قلب شبه جزیره کشانده است و مصمم است علاوه بر جهاد بر ضدکفار، کمى به امور کشور خودش هم بپردازد. جایى که او بیش از هر جاى دیگرى با نقاط ضعفش آشنا است و در بین مردم عادى و حتى در درون خاندان سلطنتى سعودى طرفدار دارد. ممکن است نتیجه نهایى این رویارویى به این زودى ها مشخص نشود، اما تردیدى نیست که اسامه در کشور خودش و در گرفتن انتقام از خاندان سعودى به هیچ چیز کمتر از سرنگونى این خاندان و روى کار آمدن یک حکومت اسلامى ضد غربى و آمریکایى در عربستان رضایت نخواهد داد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
یادآوری: این نوشته در شماره پنجشنبه ۲۸/۳/۱۳۸۳ در روزنامه «شرق» نشر شده است.
سایت روزنامه شرق:  http://www.sharghnewspaper.com/830328/asia.htm